ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΙΤΑ
Εθνικός θησαυρός υγείας, περιβάλλοντος, και αγροτουρισμού
Εγκατάλειψη και εθνική ντροπή
Μάρκος Δυμιώτης*
Αγρός, Κύπρου
Εμβληματική κοινότητα της Μεσογειακής δίαιτας – UNESCO
Τι απάντηση θα δοθεί στους επισκέπτες/τουρίστες των εμβληματικών κοινοτήτων της Μεσογειακής δίαιτας στον Αγρό, Κύπρου και στην Κορώνη, Ελλάδας, στο ερώτημα:
Πως μπορώ να εφαρμόσω τη γνήσια Μεσογειακή δίαιτα;
*O Μάρκος γεννήθηκε και μεγάλωσε με την παραδοσιακή δίαιτα στον Αγρό, Κύπρου.
ΑΝΟΙΚΤΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ
Μεσογειακή δίαιτα και αγροτουρισμός
Αγαπητοί συγχωριανοί Αγρότες και κάτοικοι επαρχιακών περιοχών Κύπρου και Ελλάδας.
Επικοινωνώ μαζί σας για το εθνικό θέμα της παραδοσιακής δίαιτας που σε πρόσφατες δεκαετίες ονομάστηκε Μεσογειακή Δίαιτα. Ο όρος δημιουργήθηκε το 1956 για να περιγράψει την τότε δίαιτα των αγροτικών περιοχών που διαπιστώθηκε από μια διεθνή έρευνα ως υγιεινή, μακροζωίας και προληπτική εναντίον χρόνιων παθήσεων (καρδιάς, καρκίνου, διαβήτη, αλλεργιών κ.α.). Επί πλέον, είναι κατάλληλη για περιβαλλοντική προστασία, χαμηλού κόστους διατροφή και ανάπτυξη αγροτουρισμού.
Πρόκειται για την δίαιτα με την οποία οι γεροντότεροι Έλληνες γεννηθήκαμε και μεγαλώσαμε. Βασιζόταν κυρίως σε τοπικά φυσικά ανεπεξέργαστα φυτικά τρόφιμα – δηλαδή τα νηστίσιμα φαγητά – με λιγοστή χρήση τροφίμων ζωικής προέλευσης από ζώα ελευθέρας βοσκής. Η κατανάλωση σε ψάρι ήταν λιγοστή και περιορισμένη στις παράκτιες περιοχές.
Αντί καταγραφής και προώθησης, οι αρχές περιορίστηκαν στη συλλογή συνταγών και κατοχύρωση και προώθηση ειδικών φαγητών όπως η φέτα και το χαλούμι. Υιοθέτησαν επίσης μοντέρνες διατροφικές αλλαγές που βασίζονται σε πρόσφατα βιομηχανικά παραγμένα και επεξεργασμένα τρόφιμα.
Το 2010, η Μεσογειακή δίαιτα εγγράφηκε στην λίστα Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO, χωρίς όμως καταγραφή της πρακτικής της πλευράς – όπως συνήθως γίνεται με όλες τις εγγραφές.
Επί πλέον, οι Ελληνικές αρχές, για σκοπούς ικανοποίησης των κανονισμών εγγραφής στην UNESCO, επανάφεραν ένα εγκαταλελειμμένο αρχαίο ορισμό της λέξης δίαιτα σε ‘τρόπο ζωής’. Αγνοούν την παγκοσμίως καθιερωμένη, αλλά επίσης αρχαία ερμηνεία, ‘τρόπος διατροφής τον οποίο ακολουθεί κανείς’ (νεοελληνικό λεξικό Γ. Μπαμπινιώτη). Ο τρόπος ζωής συνεισφέρει μεν σημαντικά στην ανθρώπινη υγεία, αλλά δεν είναι μέρος του διεθνώς αποδεκτού ορισμού της λέξης δίαιτα.
Μ ’αυτή την ερμηνεία οι Αρχές άλλαξαν σημαντικά την σπουδαιότητα της πρακτικής εφαρμογής της Μεσογειακής δίαιτας με τις πολλαπλές ωφέλειες υγείας, περιβάλλοντος και χαμηλού κόστους διατροφής. Δυστυχώς, με την αποδοχή του νέου ορισμού, η UNESCO καθώς και η Ευρωπαϊκή Ένωση, έχουν υιοθετήσει τον μοντέρνο θεσμό παραπληροφόρησης της βιομηχανίας τροφίμων.
Οι ‘καλές προθέσεις’ για ένταξη της Μεσογειακής δίαιτας στην UNESCO δεν δικαιολογούν γλωσσική ατασθαλία από τον επίσημο φορέα.
Δηλώσεις ειδικών
Ο καθηγητής Ancel Keys, επικεφαλής της έρευνας που έδειξε ότι η Μεσογειακή δίαιτα είναι υγιεινή, δήλωσε:
“Οι πρόσφατες αλλαγές δίαιτας στις Μεσογειακές χώρες οδήγησαν στην καταστροφή των πλεονεκτημάτων υγείας που συναντήσαμε στην έρευνά μας την δεκαετία του 1950. Ενώ τα Ιταλικά εστιατόρια στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Αγγλία καυχώνται για την υγιεινή τους Μεσογειακή δίαιτα, σερβίρουν μια ‘παρωδία’ αυτής της δίαιτας. Χρειάζονται προσπάθειες να αντιστραφούν αυτές οι αλλαγές.”[1]
Ο καθηγητής Dariush Mozaffarian αναφέρει:
“Χρειάζεται μια παγκόσμια διαιτολογική αναγέννηση με επιστροφή της γνήσιας Μεσογειακής δίαιτας … για τα πολυάριθμα οφέλη υγείας.” [2]
Η καθηγήτρια Αντωνία Τριχοπούλου δήλωσε:
“Είναι η δίαιτα στην ολότητά της που είναι σημαντική στην υγεία και μακροζωία, όχι μεμονωμένα φαγητά.” [3]
Ο Dr Joao Breda, επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Γραφείου του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας, βασισμένος σε μια Ευρωπαϊκή έρευνα που έδειξε ότι τα παιδιά της Σουηδίας έχουν την καλύτερη υγεία ενώ τα παιδιά της Ιταλίας, Ελλάδας και Κύπρου τη χειρότερη, αναφέρει με ειρωνεία:
“Δεν υπάρχει πλέον Μεσογειακή δίαιτα. Αυτοί που την ακολουθούν πλησιέστερα είναι τα παιδιά της Σουηδίας!” [4]
Γλωσσική ασυδοσία
Η γλώσσα της γνήσιας Μεσογειακής δίαιτας ήταν πολύ απλή και περιέγραφε την φυσική σύσταση των φαγητών. Δύο παραδείγματα γλωσσικής ασυδοσίας είναι το ψωμί και το ελαιόλαδο:
- Το ιστορικό ψωμί ήταν γνήσιο και φτιαγμένο με φυσικό/ανεπεξέργαστο αλεύρι, προζύμι, αλάτι και νερό. Το σημερινό ‘έκτρωμα’ ψωμιού παρασκευάζεται από χημικά ασπρισμένο αλεύρι, με αφαίρεση του πλούσιου σε βιταμίνη Ε εμβρύου του σιταριού, χρησιμοποίηση βιομηχανικής μαγιάς και μιας πληθώρας άλλων χημικά επεξεργασμένων συστατικών.
Όπως αναφέρει ο καθηγητής καρδιολογίας, Michel de Lorgeril, επικεφαλής της διάσημης έρευνας της Λυών (Lyon Diet Heart Study), “Το ψωμί που τρώμε σήμερα οπωσδήποτε δεν είναι το ψωμί των παππούδων μας. Σύμφωνα με ειδικούς, η πρόσφατη υπερευαισθησία στην γλουτένη και στο σιτάρι είναι συνέπεια των μοντέρνων ποικιλιών σιταριού. Πρόκειται για ένα σοβαρό πρόβλημα που χρειάζεται επείγουσα έρευνα.”
- Το ιστορικό ελαιόλαδο ήταν ένας γνήσιος ελαιοχυμός. Όμως, σε πρόσφατες δεκαετίες, η βιομηχανία ελαιολάδου άλλαξε, λανθασμένα και παραπλανητικά, το νόημα της ιστορικής λέξης ελαιόλαδο σε ‘ραφινέ’ ελαιόλαδο. Επίσης, για καλό λάδι πρέπει να ζητήσεις έξτρα παρθένο ελαιόλαδο. Δεδομένης της μείωσης αντιοξειδωτικών ουσιών από την μοντέρνα άρδευση των ελαιόδεντρων, την νομιμοποίηση χρήσης νερού στην εξαγωγή του ελαιολάδου και το φιλτράρισμα που ακολουθεί, μια πιο αρμόδια ορολογία θα ήταν ‘πρώην παρθένο ελαιόλαδο’. Οι αρχές αγνοούν ότι το γνήσιο ιστορικό ελαιόλαδο συνεισέφερε σημαντικά στην παραδοσιακή υγιεινή δίαιτα.
Λεπτομέρειες πρακτικής εφαρμογής – ο μεγάλος απών
Οι αρμόδιες αρχές καλούνται να προβούν επειγόντος στην καταγραφή της πρακτικής εφαρμογής αυτού του εθνικού θησαυρού – ενόσω είναι στη ζωή οι γεροντότεροι, οι τελευταίοι γνώστες και πράκτες αυτής της δίαιτας. Η καταγραφή θα καλύψει λεπτομέρειες εφαρμογής, όπως:
- Τι φαγητά έτρωγαν οι παλιοί και με τι συνδυασμούς και συνήθειες τα έτρωγαν.
- Οι ελιές συντηρούνταν με άλας και τρώγονταν μόνο με τα νηστίσιμα φαγητά ως πηγή γεύσης. ‘Μια ελιά, δυό μπουκιές’, συμβούλευε την κόρης της μια μητέρα. Όμως, σε πρόσφατες δεκαετίες κυριαρχούν στην αγορά πράσινες ελιές που εκπικρίζονται χημικά με καυστική σόδα. Εάν παραμείνουν πράσινες ονομάζονται Ισπανικού τύπου – εάν μαυριστούν χημικά, χάνουν την θρεπτική τους αξία και δημιουργούνται/αυξάνονται καρκινογόνες ουσίες, όπως το acrylamide και ονομάζονται ελιές τύπου ‘Καλιφόρνια’. Σημείωση: Εάν οι χημικά μαυρισμένες ελιές χρησιμοποιηθούν στο μαγείρεμα, η ψηλή θερμοκρασία αυξάνει την καρκινική δράση του acrylamide.
- Οι ξηροί καρποί, ιδιαίτερα τα καρύδια, ξεφλουδίζονταν την ώρα του φαγητού.
- Τα όσπρια φουσκώνονται από βραδύς και αλλάζεται το νερό δύο φορές για αυξημένη διατροφική αξία. Πάντοτε τρώγονται με γνήσιο ψωμί ή μακαρόνια ή ρύζι, για πλήρη πρόσληψη πρωτεϊνών. Επίσης, σερβίρονταν με την καθιερωμένη παραδοσιακή γνήσια χορτοσαλάτα που, μαζί τα πολλαπλά πλεονεκτήματα, βοηθά στην πρόσληψη σιδήρου.
- Το χαλούμι ήταν φτιαγμένο από κατσικίσιο γάλα (όχι αγελαδινό) και με ‘πηδκιά’ ή πυτιά (όχι την σημερινή σκόνη) και τρωγόταν σε πολύ μικρές ποσότητες. Η μητέρα μου μας έλεγε, ‘τσιμπί, τσιμπί το χαλούμι για να φάτε και το ψωμί να σας χορτάσει’.
Αυτές και πολλές άλλες λεπτομέρειες χρειάζονται για αποτελεσματική εφαρμογή της γνήσιας Μεσογειακής δίαιτας. Όμως, με την ακατανόητη αμέλεια καταγραφής, η παραδοσιακή δίαιτα, σύντομα θα εκλείψει ακόμη και από την μνήμη.
Εισηγούμαι όπως:
- Η UNESCO και η Ευρωπαϊκή Ένωση εκδώσουν ένταλμα στις Μεσογειακές χώρες να καταγράψουν την πρακτική εφαρμογή της παραδοσιακής τους δίαιτας – ιδιαίτερα της Ελληνικής που θεωρείται πρότυπο της Μεσογειακής δίαιτας.
- Ο Ακαδημαϊκός, Φιλανθρωπικός και Ευεργετικός φορέας, καλούνται να υιοθετήσουν, χρηματοδοτήσουν και διεκπεραιώσουν αυτή την προσπάθεια ώστε να συμπληρωθεί το κενό που άφησε η αμέλεια του επίσημου φορέα.
Με την γνήσια παραδοσιακή δίαιτα ο αγροτικός φορέας θα μπορέσει να πρωτοστατήσει στην αναβίωση και προώθηση αυτού του θησαυρού που θα είναι συγχρόνως χρήσιμη στην προώθηση του αγροτουρισμού και ιδιαίτερα βοηθητική στην νεότερη γενιά που έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον σε δίαιτες χορτοφαγίας.
Ο αγροτουρισμός και η γνήσια παραδοσιακή/Μεσογειακή δίαιτα, συμβαδίζουν. Με κατάλληλο χειρισμό και δημιουργία οδηγού πρακτικής εφαρμογής αυτής της δίαιτας, η επαρχία μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως πηγή γνώσης στον τόπο εφαρμογής της.
Υπενθύμιση προς αρχές και ιθύνοντες:
Ο όρος Μεσογειακή δίαιτα δημιουργήθηκε το 1956 για να περιγράψει την τότε παραδοσιακή δίαιτα. Βασιζόταν σε μια διεθνή έρευνα που έδειξε ότι αυτή η δίαιτα ήταν υγιεινή, μακροζωίας και προληπτική εναντίον χρόνιων παθήσεων.
- Οι αρχές καλούνται να σεβαστούν και καταγράψουν την παραδοσιακή δίαιτα.
- Οι καλές προθέσεις δεν δικαιολογούν γλωσσική ασυδοσία. Ο τρόπος ζωής συνεισφέρει μεν σε καλή υγεία αλλά δεν είναι μέρος του όρου δίαιτα.
- Οι αρχές μιλούν για προώθηση του αγροτουρισμού, της Μεσογειακής Δίαιτας, χαμηλού κόστους διατροφή, προστασίας του περιβάλλοντος και αντιμετώπιση κλιματικής αλλαγής. Αγνοούν ότι η κατεξοχήν παραδοσιακή δίαιτα χορτοφαγίας, εκπληρώνει αυτούς τους στόχους.
Αγαπητοί Αγρότες και αγρότες – κάτοικοι επαρχιακών περιοχών Κύπρου και Ελλάδος,
Ελπίζω να εγείρετε με τις αρμόδιες αρχές και άλλους ιθύνοντες, την αναγκαιότητα καταγραφής της παραδοσιακής δίαιτας και προώθηση του αγροτουρισμού που συνάδει με αυτή τη δίαιτα. Τα σημαντικά και πολύπλευρα οφέλη αυτής της δίαιτας επιβάλουν σοβαρή και γρήγορη δράση.
Μάρκος Δυμιώτης
Μελβούρνη Αυστραλία
Αναφορές
[1]Keys, A. (1970). “Coronary heart disease in seven countries”. Circulation, 41(1), 1-211.
[2]Mozaffarian, D. (2016). “Mediterranean Diet and Cardiovascular Health”. American Journal of Clinical Nutrition.
[3]Trichopoulou, A., et al. (2014). “Adherence to a Mediterranean Diet and Survival in a Greek Population”. New England Journal of Medicine, 348(26), 2550-2559.
[4]Breda, J. (2020). “Dietary Patterns and Health in Europe”. World Health Organization Regional Office for Europe.
Για περισσότερες πληροφορίες σε ηλεκτρονική μορφή: