Μάρκος Δυμιώτης
Προετοιμασία
Η καλή προετοιμασία είναι πολύ βασική για καλή συνέντευξη. Άλλωστε, στον δημοσιογραφικό τομέα, υπάρχει η αρχή ότι πρέπει να γνωρίζεις εκ των προτέρων τουλάχιστον 70% για το θέμα και το πρόσωπο που παίρνεις συνέντευξη.
Μια καλή συλλογή βασικών στοιχείων θα σε βοηθήσει να αναγνωρίσεις κενά και αμφίβολες πληροφορίες κατά τη διάρκεια της συνέντευξης, να εξοικονομήσεις χρόνο και να αποκτήσεις την εμπιστοσύνη, σεβασμό και συμπάθεια αυτού που παίρνεις συνέντευξη. Βασικά στοιχεία μπορεί να είναι ονοματεπώνυμο, διεύθυνση, τηλέφωνο, ημερομηνία και τόπος γεννήσεως, επάγγελμα και εργασία, χωριό και ιστορία τόπου καταγωγής και διαμονής. Όταν φτάσεις στο μέρος της συνέντευξης είναι απλώς θέμα επιβεβαίωσης των στοιχείων που μάζεψες.
Ρώτησε τον εαυτό σου «Τι μπορώ να περιμένω από αυτή την συνέντευξη;» Δημιούργησε ρεαλιστικούς στόχους, ετοίμασε ένα καλά σχεδιασμένο ερωτηματολόγιο και απόφυγε την δημιουργία λανθασμένων προσδοκιών. Σε μερικές περιπτώσεις, αντί ερωτηματολογίου, που μπορεί να είναι άκαμπτο, μπορείς να ετοιμάσεις ένα κατάλογο από σημεία πού σκοπεύεις να καλύψεις (ή και τα δύο).
Κλειστές ερωτήσεις, που συνήθως τις ρωτάς πρώτα, έχουν σκοπό την κάλυψη βασικών στοιχείων. Συνήθως αρχίζουν με «Πότε …», «Ποιος …» και συχνά οδηγούν σε μονολεκτικές απαντήσεις όπως «ναι» ή «όχι».
Ανοικτές ερωτήσεις συνήθως αρχίζουν με «Πως …», «Τι …», «Γιατί …» και καλύπτουν το κύριο μέρος της συνέντευξης. Συνήθως ακολουθούνται με πρόσθετες ερωτήσεις όπως «Τι εννοείς μ’ αυτό» και «Μπορείς να μου δώσεις ένα παράδειγμα».
Αποφάσισε εκ των προτέρων κατά πόσο θα ηχογραφήσεις την συνέντευξη ή η θα κρατήσεις σημειώσεις. Η ηχογράφηση είναι καλύτερη αλλά πιθανό να είναι πολύ δαπανηρή, χρονοβόρα και απειλητική σ’ αυτόν που παίρνεις την συνέντευξη ή να μη νιώθει άνετα. Η κράτηση σημειώσεων είναι σιγανή αλλά επιτρέπει για καλή επικοινωνία, σου δίνει την ευκαιρία να πάρεις ανέκφραστα μηνύματα και είναι καταλληλότερη γι’ αυτούς που δεν νιώθουν άνετα με τα μικρόφωνα. Μπορείς όμως να χρησιμοποιήσεις και τα δύο – την ηχογράφηση για ακρίβεια και ασφάλεια αν κάτι δεν πάει καλά και σημειώσεις για τα σπουδαία σημεία. Όμως, υπό την προϋπόθεση ότι έχει αναπτυχθεί καλή επικοινωνία και έχεις αποκτήσει την εμπιστοσύνη αυτού που παίρνεις συνέντευξη, οι περισσότεροι εύκολα δέχονται την ηχογράφηση.
Συνέντευξη
Επιδίωξε να είσαι ακριβής στην άφιξή σου και καλά εξοπλισμένος με όλα τα απαραίτητα – γραφικά υλικά, μαγνητόφωνο και οτιδήποτε άλλο θα χρειαστείς. Δείξε ειλικρινές ενδιαφέρον για αυτόν που θα πάρεις συνέντευξη, την οικογένειά του και με τι ασχολείται. Όταν φτάσεις, κοίταξε για πράγματα που πιθανό να σε βοηθήσουν να συνδεθείς καλύτερα μαζί τους, όπως λουλούδια, ασυνήθιστα φυτά, άλλα αντικείμενα ή εργαλεία, φωτογραφίες, βραβεία, κειμήλια, ακόμη και μυρωδιές από την κουζίνα. Δώσε έπαινο γι’ αυτά που παρατηρείς χωρίς όμως να το παρακάνεις. Προσπάθησε να συνδεθείς και να μιλήσεις για πράγματα που τους ενδιαφέρουν αποφεύγοντας όμως να υπεισέλθεις σε προσωπικά θέματα. Όπου είναι δυνατό, διάλεξε ένα ήσυχο μέρος και ευγενικά ρώτησέ τους να κλείσουν την τηλεόραση ή το ραδιόφωνο.
Άρχισε με εξήγηση για τον σκοπό της συνέντευξης. Συνέχισε με κλειστές ερωτήσεις για την συλλογή ή επιβεβαίωση βασικών στοιχείων πού έχεις ήδη μαζέψει και αυτό θα οδηγήσει στην ομαλή μετάβαση στην κυρίως συνέντευξη.
Είναι πολύ σπουδαίο να είσαι ευγενικός καθ’ όλη τη διάρκεια της συνέντευξης, να κρατήσεις οπτική επικοινωνία χωρίς όμως επίμονο ή υπερβολικό κοίταγμα στα μάτια και να ακούς με προσοχή και κατανόηση, χωρίς να κρίνεις, έστω και αν διαφωνείς ή δεν σου αρέσουν αυτά που ακούς. Δώσε προσοχή για σημεία κούρασης και εάν χρειασθεί εισηγήσου διάλειμμα.
Επεδίωξε ουδέτερες ερωτήσεις ούτως ώστε αυτός που παίρνεις συνέντευξη να εκφράσει τις απόψεις του ελεύθερα π.χ. «Δώσε μου παραδείγματα για το πρόγευμα που έτρωγες τον χειμώνα». Απόφυγε καθοδηγητικές (leading) ερωτήσεις όπως π.χ. «Θα είσαι ευχαριστημένος …» οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν στο χάσιμο εμπιστοσύνης ή να δημιουργηθεί η εντύπωση ότι ζητάς απαντήσεις σύμφωνες με τη δική σου γνώμη. Απόφυγε επίσης μεγάλες, πολύπλοκες και φορτισμένες με πολλά σημεία ερωτήσεις. Εάν κάτι από τις απαντήσεις δεν είναι σαφές ή χρειάζονται περισσότερες πληροφορίες κάνε συμπληρωματικές ερωτήσεις και εάν χρειαστεί επανέλαβε την ίδια ερώτηση. Αναγνώρισε αυτό και επανέλαβε την ερώτηση με ευγένεια.
Άκουσε σιωπηλά, υπομονετικά και προσεκτικά τις απαντήσεις. Απόφυγε γέλιο όταν δεν χρειάζεται και συχνή χρήση λέξεων όπως «ναι», «όχι» και «πράγματι» τα οποία μπορεί να θεωρηθούν αποθαρρυντικά ή ως έλλειψη σεβασμού ή πατρονάρισμα.
Δύσκολα άτομα είναι αυτά που αποφεύγουν ερωτήσεις με το να δίνουν μονολεκτικές απαντήσεις, ναι ή όχι, ή δίνουν μακροσκελείς απαντήσεις χωρίς να σου δίνουν την ευκαιρία να μιλήσεις. Πολύ συχνά αποφεύγουν οπτική επικοινωνία ή δίνουν άσχετες απαντήσεις. Κατά διαστήματα, αλλά σταθερά και ευγενικά, διέκοψε τους και εάν χρειασθεί ύψωσε την φωνή σου. Εάν συνεχίσουν, ευχαρίστησε τους ευγενικά και διάκοψε την συνέντευξη. Είναι πολύ σημαντικό να μη διαφωνήσεις μαζί τους.
Προγραμμάτισε εκ των προτέρων πως θα τελειώσεις την συνέντευξη. Τυπικοί τρόποι μπορεί να είναι, “Καλύψαμε αρκετά …”, “Πολύ ενδιαφέρουσες και χρήσιμες πληροφορίες”.
Μη ξεχάσεις να τους ευχαριστήσεις για τον χρόνο τους και τις πληροφορίες που σου έδωσαν.
Ηλικιωμένοι
Η συνέντευξη με ηλικιωμένους ανθρώπους παρουσιάζει ειδικές απαιτήσεις και δυσκολίες. Δώσε ιδιαίτερη σημασία στην έγκαιρη άφιξη. Πιθανά προβλήματα είναι χαμηλή μόρφωση, δυσκολία στην έκφραση γνώσεων και πληροφοριών, απώλεια ή δυσκολία μνήμης, δυσπιστία και αμφιβολία στις αρχές και άτομα που δεν γνωρίζουν. Παρόλο που πολλές φορές δεν μπορούν εκφράσουν με ευχέρεια τις γνώσεις τους, δεν είναι ασυνήθιστο να εξηγήσουν με πολύ απλή γλώσσα δύσκολες έννοιες οι οποίες μπορούν χρησιμοποιηθούν ως γνωμικά ή ανέκδοτα ή για ειδική αναφορά. Κατάγραψε κατά λέξη τέτοιες εκφράσεις.
Ένα άλλο πιθανό πρόβλημα είναι ότι μερικοί ηλικιωμένοι πολλές φορές αποφεύγουν να αναφέρουν απλά φαγητά όπως ψωμί, ελιές και όσπρια γιατί τα συνδυάζουν με φτώχια και μιζέρια. Εντούτοις, ανταποκρίνονται πολύ καλά όταν τους πείτε ότι οι παραδοσιακές τροφές σχετίζονται με καλή διατροφή και προστασία του περιβάλλοντος. Άλλα πιθανά προβλήματα είναι ότι η δίαιτά τους επηρεάστηκε από μοντέρνες εξελίξεις όπως προσθήκη ελιών και τυριού στις σαλάτες, μεγαλύτερη κατανάλωση κρέατος και άλλων ζωικών τροφών, να μη αλλάζουν το νερό όταν μαγειρεύουν όσπρια, να μη ψήνουν καλά τα χόρτα και να συνδέουν την κατανάλωση οσπρίων μαζί με ψάρι.
Η ενημέρωσή σας για αυτές τις πιθανές αλλαγές θα σας βοηθήσει να τις εντοπίσετε. Εάν υποψιάζεστε κάτι μπορείτε να κάνετε συμπληρωματικές ερωτήσεις όπως “Έτσι έκαναν και οι γονείς ή οι παππούδες σας …”
Ο καλύτερος τρόπος για ακριβείς παρατηρήσεις και συλλογή στοιχείων είναι η παρακολούθηση στην προετοιμασία και κατανάλωση φαγητού. Αυτό όμως μπορεί να υλοποιηθεί μόνο όταν έχετε πολύ καλή γνωριμία ή έχετε αποκτήσει την εμπιστοσύνη τους σε υψηλό βαθμό.